Hafız Osman

İslam Ansiklopedisi Uğur Derman

İlk hocası Derviş (Büyük) Ali’nin, yaşlılığından dolayı kendisiyle gerektiği gibi meşgul olamayınca, onu yetiştirdiği hattatların en seçkini sayılan Suyolcuzâde Mustafa Eyyûbî’ye göndermeye râzı olduğu rivayet edilir. Karlı bir kış günü Haseki’den Eyüp semtine kadar yalın ayak yürüyerek derse gidişi, Suyolcuzâde’nin kendisine duyduğu sevgi ve takdiri daha da arttırdı. On sekiz yaşında icâzet aldı…

Sultan Mustafa, kendisine meşk hazırlarken hocasının yanına oturup mürekkep hokkasını elinde tutarak “hünkârî tâzim”de bulunurdu. Dervişmeşrep bir şahsiyet olan Hâfız Osman’ın, “Artık bir Hâfız Osman Efendi yetişmez” diyerek kendisine hayranlığını belirten sultana, “Efendimiz gibi hocasına hokka tutan padişahlar geldikçe daha çok Hâfız Osman’lar yetişir hünkârım” cevabını verdiği rivayet edilir…

Şeyh Hamdullah’ın, Yâkūt el-Müsta‘sımî’nin eserlerinde gördüğü güzellikleri yorumlayıp şahsî üslûbunu elde etmesi gibi Hâfız Osman da aynı yorumu Şeyh Hamdullah’ın yazılarında yapmış ve Osmanlı hat sanatı böylece süzülüp arınmaya doğru gitmiştir. Hâfız Osman’ın üslûbu önceleri tenkide uğrayıp bazan da kıskanılmakla beraber kısa zamanda kendini kabul ettirerek Şeyh Hamdullah’ın üslûbunu unutturmuştur. 1100’den (1689) itibaren nesih hattında harfleri daha da küçülten Hâfız Osman’ın en beğenilen dönemi 1679-1689 arasındaki on yıldır...

Pazar günleri yoksul çocuklara, çarşamba günleri de varlıklı aile çocuklarına maddî karşılık beklemeksizin evinde hüsn-i hat öğreten Hâfız Osman bu husustaki titizliğiyle de tanınır. Ders bittikten sonra Cerrahpaşa Hamamı yakınında karşılaştığı bir talebesi gecikme sebebini kendisine anlatınca yol kenarında oturup dersi tekrarladığı rivayet edilir. Hâfız Osman’ın güreş seyrinden de çok zevk aldığı bilinmektedir(Müstakimzâde, s. 172-173).    

Diyanet İslam Ansiklopedisi, 15, s. 100

Ketebe.org İsmail Orman

Son zamanlarında mükafaten verilmiş olan ilmi payeyi saymazsak, hayatı boyunca geçimini hattatlıktan sağlamış olan Hafız Osman’a, Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa için H. 1086/M. 1675’te yazdığı mushaf mukabilinde, o zaman için çok büyük bir meblağ olan 350 kuruş atiyye verildiği bilinmektedir.

Türk hat sanatında müstesna bir mertebeye erişmiş olan Hafız Osman, tam bir yazı aşığı idi. Zira bu mertebeye erişmiş olmasına rağmen sürekli araştırır, eski hattatların yazılarını ziyâret eder, eline geçen her nüshayı tetkîk ederdi. Hatta Sultan 2. Mustafa sâyesinde saray kütüphânesinde bulunan ünlü hattatlara ait meşk ve yazıları inceleme şansı bulduğu gibi, özellikle Şeyh Hamdullah’ın Kur’an-ı Kerim‘ini ziyâret ettiği ve her gidişinde birkaç sayfasını istinsâh ettiği rivâyet edilir.

Sanat yaşamı boyunca 25’ten fazla Kur’an-ı Kerîm, pek çok En‘am-ı Şerif‘i ve murakka’ı yazmış olan Hâfız Osman’ın Topkapı Sarayı, Ayasofya ve Nur-ı Osmaniye kütüphânelerinde de hurûfât meşkleri vardır. Bazı mushâfları, daha Osmanlı döneminde tıpkıbasım tekniği ile çoğaltılmış, dünyanın dört bir yanına dağılan bu mushaflar da, Hâfız Osman’ın üslubunun tüm dünya tarafından tanınmasına hizmet etmiştir.

Tüm bunların yanında, Hazret-i Muhammed’in evsâfını nakleden Hilye-i Hâkanî metninin, hüsn-i hatta genelgeçer hâle gelmiş olan levha üzerine yazılı formunu da ilk defa Hâfız Osman’ın tasarladığı anlaşılmaktadır. Nitekim bu yeni form ile hazırlamış olduğu ondan ziyâde hilye-i saadetin günümüze ulaşmış olması, bu formu severek uyguladığını göstermektedir.

Sülüs ve nesihteki kudretini, fazlaca meşgul olmadığı celî hattına yansıtamamış olan Hâfız Osman’ın, Tunusbağı’nda medfûn Siyavûş Paşa’nın, Eyüb Sultan Türbesi civârında medfûn Şehîd Alî Paşa’nın mezartaşı kitâbeleri ile günümüze intikal etmeyen Üsküdar’daki Şehîd Süleyman Paşa Çeşmesi’nin inşâ kitâbesinde kullandığı bu kalemi, nesihi irileştirerek uyguladığı görülür. 

Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Tuhfe-i Hattatin

Ketebe.org Uğur Derman

Sanatının kemale erdiği devrede bile Şeyh Hamdullah’ı taklit ettiği yazılarının altına kendi imzasını koyarak ona verdiği kıymeti gösteren Hâfız Osman, aklâm-ı sittede en güzeli aramakla geçen yıllardan sonra kendi üslûbunu 1090’dan (1679) itibaren bulmuştur. Şeyh Hamdullah’ın, Yâkūt el-Müsta‘sımî’nin eserlerinde gördüğü güzellikleri yorumlayıp şahsî üslûbunu elde etmesi gibi Hâfız Osman da aynı yorumu Şeyh Hamdullah’ın yazılarında yapmış ve Osmanlı hat sanatı böylece süzülüp arınmaya doğru gitmiştir. Hâfız Osman’ın üslûbu önceleri tenkide uğrayıp bazan da kıskanılmakla beraber kısa zamanda kendini kabul ettirerek Şeyh Hamdullah’ın üslûbunu unutturmuştur. 1100’den (1689) itibaren nesih hattında harfleri daha da küçülten Hâfız Osman’ın en beğenilen dönemi 1679-1689 arasındaki on yıldır.

Kırk yıl süren sanat hayatında devamlı olarak eser veren Hâfız Osman’ın, melekesini kaybetmemek için aylarca süren hac yolculuğunda bile kalemi elinden bırakmadığı, bu seyahati esnasında muhtelif menzillerde yazdığı günümüze ulaşan karalama veya cüz örneklerinden anlaşılmaktadır (meselâ bk. TSMK, Hazine, nr. 2288; Emanet Hazinesi, nr. 331). Kaynaklarda şiirle uğraştığına dair bir bilgi yoktur. Ancak yazılarının sonuna koyduğu ferâğ kayıtlarının ekseriya secili oluşu dikkat çekicidir.

Diyanet İslam Ansiklopedisi, 15, s. 100