Rıka´
Yâkût el-Musta´sımî
Hattat
Death Date
H. 0697-0698 M. 1298
Photos
About Artist
Encyclopedia of Islam
(year: 2013, volume: 43, pages: 291-293)
Abul Majd Jamaluddin Yaqut b. Abdullah al-Mustasimi (died 698/1299), who established the traditional measures of the six fundamental calligraphic styles, made significant innovations in the art of calligraphy.
Similar calligraphers from the same time period and with the same names already exist. Even though their kunyahs technically keep them apart, this situation has caused some confusion among the authors. Among the Greek guard captives who were sent to Baghdad, young Yaqut was reportedly purchased by the last Abbasid caliph, Musta'sim-Billah, and named after him. Some have speculated that he was of Turkish or Greek descent and originally from Amasya, but this is not supported by the available evidence. While others identified him as Abyssinian. Once Yaqut, a eunuch (tawashi), was brought to the palace, the Caliph Musta'sim gave him a comprehensive education that included instruction in Arabic language and literature as well as the positive sciences. He learned the art of calligraphy from one of the courtiers of the Caliph Musta'sim, the director of his library, the famous musician Safiyyuddin al-Urmawi, and showed great success. He also benefited from Ibn Habib. Some sources portray Yaqut as a student of Shuhdah, but scholars have pointed out that this is impossible because the two figures lived in vastly different time periods. After years of studying and examining the works of Ibn Muqla, particularly Ibn Bawab, and other masters, Yaqut decided to develop a new style of calligraphy in order to reveal his own taste and art.
The classical proportions and measures of the six types of writing (al-Aqlam as-Sittah) first appeared with Ibn Muqla, and Yaqut redefined the inclination of the pen tip for each style. The length and width of the letters according to the pen point, the depth and width of the bowls, the length and depth of the kashidah in letters like nûn, qaf, and ya, the spacing of letters and words in line order, and the connections between letters all reached their most beautiful expression in the writing types of the Yaqut school. When compared to the Ibn al-Bawwab school, these distinctions become readily apparent. Although the uniqueness of this style is evident in all forms of writing, the muhaqqaq and reyhani have reached a particularly classical and beautiful level of development. Even though the classical forms of thuluth and naskh were established, it was in the Ottoman calligraphy school that these scripts truly flourished. Throughout the Islamic world, calligraphers looked to Yaqut as an inspiration, and soon Yaqut was being referred to as "qiblatu'l-kuttab" (i.e., the kiblah of the scribes). Yaqut owes a great deal of his success to Khalifa Musta'sim-Billah, who gave him a great deal of support, encouraged him, and showered him with his blessings. Yaqut enjoyed the same level of respect and esteem among Baghdad's cultural elite as the caliph's closest companion.
Yaqut hid out in a minaret during the chaotic days that followed Hulagu Khan's entry into Baghdad in 656 (1258).
Hulagu and Abaka Khan, especially Ata Malik al-Juwayni and his brother Shamsaddin al-Juwayni, came to respect and support him greatly as time went on, however. Here in this city, he spent many of the most fruitful years of his life, teaching students and writing mushafs. At an advanced age, he passed away in Baghdad and was laid to rest in Maqbarat ash Shuhad, next to the shrine of Ahmed b. Hanbal. Although his date of death is mentioned in different late sources such as 667 (1269) (Âlî, p. 18; Gülzâr-ı Savâb, p. 42), 696 (1297) (Kummî, p. 19), 699 (1300) (Müstakimzâde, p. 576). Historians such as Zehebî, İbn Shâkir el-Kutubî, Ebu'l-Fidâ İbn Katîr and İbn Habîb el-Halebî, who were his contemporaries and his student Ibnu Al-Fuvatî (el-Ĥavâdiŝü'l-câmia, p. 337) agree on the year 1299. Mustakimzâde and Nefeszâde recorded untrue rumors that Yakut lived for 180 years.
Yaqut was known as "Al-Asatida al-Sab'a" (the seven masters) along with the six students he trained in the six different calligraphic styles. Yaqut's students came from a wide variety of Islamic countries. Each one of them specialized in a certain writing style, they all demonstrated competence in others as well. Although various students are credited with spreading the Yaqut style to Islamic countries, the following names tend to stand out: Argūn (Ergun) b. Abdullah al-Kamilî who was nicknamed Ergun/Arkun (mixed race) because his father was Arab and his mother was Turkish. This Yaqut student wrote the inscriptions of two Baghdad madrasahs and twenty-nine mushafs, specializing in the six calligraphic styles and, in particular, in muhaqqaq. His mushafs and juz's can be found in the Topkap Palace Museum's Relic Treasure (no. 151) and Chester Beatty (no. 1494, 1498) libraries, as well as in the Suleymaniye Library's Hagia Sophia (4116) collection. When it came to jali and naskh, Ahmad al-Suhrawardi was widely regarded as the top calligrapher of his time. Thirty-three mushafs were allegedly written by him (Habîb, page 55). The Turkish and Islamic Arts Museum houses a mushaf he copied; the Topkapi Palace Museum Library has one of his works (Emanet Treasure, no. 249), and the Suleymaniye Library has another (Hagia Sophia, no. 486). Though he was proficient in all six calligraphic styles, Mubarak Shah Suyufi preferred to display his talents in rayhani. His mushaf can be found in the collection of the Topkapi Palace Museum Library (Yeniler, nr. 2468). The Suleymaniye Library (Hagia Sophia, nr. 4116) has a work by another well-known naskh calligrapher, Mubarak Shah b. Qutb. The thuluth works of Abdullah Sayrafî are his best-known works. Topkapi Palace Museum's Relic Treasure (no. 49), Yeniler (no. 5725), and Chester Beatty (no. 1468) libraries all contain mushafs he penned. The Ottoman calligraphy school's founder, Sheikh Hamdullah, honed his technique by studying the works of Yaqut and Sayrafî. Nasrullah Al-Tabib (Nasiruddin Mutetabbib) was a calligrapher who authored twenty-five mushafs and focused on the discipline of muhaqqaq. The names of Yûsuf b. Yahya al-Mash'hadi and Sayyid Haydar Gundanuwis appear alongside those of these six calligraphers in some calligraphy-related sources. Beautiful works that they produced can be found in the collections of the Turkish and Islamic Museum (no. 178), the Suleymaniye (Hagia Sophia, nos. 6, 4116), and the Topkapi Palace Museum (Treasure, nos. 2153, 2310; Ahmed III, nos. 3663; Baghdad, nos. 410, 411). Mustakimzâde lists a number of other Yaqut students in his book Tuhfat al-Khattatin: Sâbit b. Tâvân (died 631/1234), Es'ad b. Ibrahim b. Hasan, Sadr Ahmed b. Muhammad, Ibrahim Abu Abdullah b. Ibrahim, Ibrahim b. Suleyman, Ebu'l-Meâlî Muvaffakuddin Ahmed b. Hibetullah,
Most of the works of Yaqut that have survived are mushafs. It is exaggeratedly claimed that he wrote 1001 mushafs. According to the mushafs registered with his signature in museums and libraries, Yaqut al-Mustasimi is considered to be the calligrapher who wrote the most mushafs in the history of calligraphy. However, among the mushafs and other works bearing the signature of Yaqut, there are also works written and signed in imitation of him. It seems quite difficult to identify and separate them. The ones that can be identified are as follows: twenty-two in the Topkapi Palace Museum Library (Karatay, I, 29-36), and various mushafs and juzs in the Istanbul University Library (nr. A. 1673, 6674, 6680, 6734), Istanbul Turkish and Islamic Arts Museum (nr. 28, 328, 505, 507, 525), Chester Beatty (nr. 15.1452, 15.1500), Yale University (Arabic, nr. 430), Süleymaniye (nr. 1), Konya Mevlana Museum (nr. 15, 16), in Cairo Dar al-Kutub al-Misriyya (M. nr. 20), Mashhad Imam Riza Library (nr. 120, 121), in Tehran Kutubhana-i Saltanati (nr. 1), in Iran Bastan Museum (nr. 4277) and in Paris Bibliothèque Nationale (Arabe, nr. 6068, 6716) in thuluth, naskh and muhaqqaq scripts.
Apart from these, there are also qita' and muraqqa's containing verses and hadiths, booklets, and treatises consisting of wise and concise words in museums and libraries. Although a work of Yaqut named Risala fil Khat is recorded (Keşfü'ž-žunûn, I, 862), it has not been found yet. It is also said that he wrote Ibn Sina's work called al-Shifa in a single volume, it is not known whether it has survived or not. Some of Yaqut's treatise are registered in the Suleymaniye Library (Hagia Sophia, nr. 3764, 3765, 4306) were published in a magazine containing some other treatises (Istanbul 1298, 52-77). The publications under the name Asrar al-Hukama (Istanbul 1300, Mufaddal ed-Dabbî's Emŝâlü'l-Arab and some other treatises, pp. 87-140; published by İbrahim Sâlih and Semih Sâlih, Damascus 1994) are also part of the same work. He has another work on this subject in the British Library (Add., nr. 23475). In the libraries of Süleymaniye (Hagia Sophia, nr. 2765) and Chester Beatty (Ar. 4237), a work called Ad'iyatul Ayyamul Sab'a, one of the muhadram poets Kutbe b. Evs el-Hâdire's divan is in the Suleymaniye Library (Hagia Sophia, nr. 3881, 3932, 3933; see also Sezgin, II, 214) and in the Smithsonion Institution Freer Gallery of Art Washington D. C. (nr. 37. 28). (For some of the other works he copied, see Sezgin, bibli.; Selâhaddin el-Muneccid, pp. 56-59).
Yaqut's innovations in calligraphy ushered in a new era; his work was studied and emulated for nearly two centuries after his death. The Yaqut era served as the foundation for the Ottoman school Sheikh Hamdullah founded in its quest to create a unifying aesthetic for the Ottoman Empire.After much hard work across seven continents, the writing samples of Yaqut that Bayezid II obtained from the treasury and gave to Sheikh Hamdullah eventually gave rise to the Ottoman calligraphy school. Ahmed Shamsaddin Karahisari, known as Yaqut al-Rum and a calligrapher during the reign of Suleiman the Magnificent, studied under Asadullah al-Kirmani and adopted the Yaqut al-Musta'simi school, eventually becoming the master of this school's most beautiful form of writing. The Yaqut style has reached its pinnacle under his direction. The school of Sheikh Hamdullah eventually replaced the Yaqut style, which had been used for another generation in Ottoman calligraphy. Iranian calligraphers carried on the Yaqut school and created works in this valley, the only place where the art of calligraphy survived the Ottoman calligraphy developments. It is well known that Yaqut displayed his artistic taste and talent in the fields of poetry and literature in addition to calligraphy. There are collections of his poetry available (bnü'l-Fuvatî, el-avâdiü'l-câmi'a, pages 296–298, 337–338).
Contributions
İslam Ansiklopedisi yıl: 2013, cilt: 43, sayfa: 291-293
Ebü’l-Mecd Cemâlüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Müsta‘sımî (ö. 698/1299)
Aklâm-ı sittenin klasik ölçülerini belirleyerek hat sanatında çok önemli yenilikler gerçekleştiren hattat.
Aynı adı taşıyan ve aynı çağda yaşayan başka hattatlar da vardır. Bunlar künyeleriyle birbirinden ayrılmakla beraber bu durum müellifler arasında bazı karışıklıklara yol açmıştır. Kaynaklarda verilen bilgilere göre Yâkūt küçük yaşta Rum ülkesinden esirler arasında Bağdat’a getirilmiş, son Abbâsî halifesi Müsta‘sım-Billâh tarafından satın alınmış, nisbesini de ondan almıştır. Amasyalı bir Türk veya Rum asıllı olduğu ileri sürülmüştür; ancak bunu destekleyecek sağlam bir delil yoktur. Habeşî olduğunu ileri sürenler de vardır. Hadım (tavâşî) olan Yâkūt saraya alındıktan sonra Halife Müsta‘sım’ın özel ilgisiyle çok disiplinli bir eğitim görerek yetişti; zamanın geçerli ilimlerinin yanı sıra Arap dili ve edebiyatını öğrendi. bilhassa ilgi duyduğu hat sanatını Halife Müsta‘sım’ın nedimlerinden, kütüphanesinin müdürü ünlü mûsikişinas Safiyyüddin el-Urmevî’den meşketti ve üstün başarı gösterdi. Ardından İbn Habîb’den yararlandı. Bazı eserlerde Yâkūt, Şühde’nin öğrencisi gibi gösterilmişse de araştırmacılar bunun tarih bakımından mümkün olmadığını belirtmiştir. Yâkūt geleneksel usulde hat öğrenimini tamamlayınca İbn Mukle’nin, özellikle İbnü’l-Bevvâb’ın ve diğer üstatların yazıları üzerinde yaptığı uzun inceleme ve çalışmalar sonunda kendi zevk ve sanat gücünü de ortaya koymak suretiyle yeni bir üslûp geliştirdi.
Yâkūt, her yazı çeşidine göre kalem ağzı meylini yeniden belirleyip İbn Mukle ile zuhur etmeye başlayan altı çeşit yazının (hatt-ı mensûb, aklâm-ı sitte) klasik nisbet ve ölçülerini ortaya koydu. Böylece Yâkūt ekolü yazı çeşitlerinde harfleri kendi kalem noktasına göre boy ve enleri, çanakların derinlik ve genişlikleri, nûn, kâf ve yâ gibi harflerde keşîdelerin uzunluğu ve derinliği, satır düzeninde harf ve kelimelerin aralıkları, harflerin birbiriyle bağlantıları tesbit edilerek yazı en güzel şeklini aldı. Bu farklılıklar İbnü’l-Bevvâb ekolüyle karşılaştırıldığında çok açık biçimde görülmektedir. Bu üslûbun farklı olduğu bütün yazı çeşitlerinde görülmekle beraber özellikle muhakkak ve reyhânî yazıları klasik form ve güzelliğine kavuştu. Aynı şekilde sülüs ve nesihin klasik formları belirlenmiş olmakla beraber bu yazılar altın çağına Osmanlı hat ekolünde erişmiştir. Yâkūt üslûbunun İslâm dünyasında benimsenip hattatlar tarafından örnek alınmasıyla Yâkūt “kıbletü’l-küttâb” lakabıyla anılmaya başlandı ve ünü kısa zamanda yayıldı. Yâkūt’un bu başarıyı elde etmesinde ona her türlü imkânı sağlayan, onu teşvik eden, başarılarını ihsanlarıyla ödüllendiren Halife Müsta‘sım-Billâh’ın büyük payı vardır. Halifenin en yakın musâhibi gibi sarayda bolluk içinde bir hayat süren Yâkūt, Bağdat’ın seçkin sanat, ilim ve irfan çevrelerinde saygı gördü ve kendisine büyük değer verildi.
656’da (1258) Hülâgû Han’ın Bağdat’a girmesiyle başlayan sıkıntılı günleri Yâkūt bir minarede saklanarak geçirdi.
Ancak daha sonra Hülâgû ve Abaka Han’ın, bilhassa Atâ Melik el-Cüveynî ve kardeşi Şemseddin Cüveynî’nin yakınlığını kazandı, onlardan büyük saygı ve destek gördü. Sanatının uzun ve en verimli yıllarını burada talebe yetiştirip mushaf yazmakla geçirdi. Yaşı bir hayli ilerlemiş olduğu halde Bağdat’ta vefat etti ve Ahmed b. Hanbel’in Mekābirü’ş-şühedâ’da bulunan türbesinin yanına defnedildi. Ölüm tarihi muahhar kaynaklarda 667 (1269) (Âlî, s. 18; Gülzâr-ı Savâb, s. 42), 696 (1297) (Kummî, s. 19), 699 (1300) (Müstakimzâde, s. 576) gibi farklı şekillerde geçerse de talebesi İbnü’l-Fuvatî ile (el-Ĥavâdiŝü’l-câmiǾa, s. 337) çağdaşları olan Zehebî, İbn Şâkir el-Kütübî, Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr ve İbn Habîb el-Halebî gibi tarihçiler 698 (1299) yılını vermişlerdir. Müstakimzâde ve Nefeszâde’nin kaydettiği, Yâkūt’un 180 yıl yaşadığına dair rivayetler doğru değildir.
Çeşitli İslâm ülkelerinden pek çok talebe yetiştirmiş olan Yâkūt, aklâm-ı sitteyi öğrettiği altı talebesi kendisiyle beraber “esâtîze-i seb‘a” (yedi üstat) diye anılmıştır. Bunlardan her biri bir yazıda uzman olmakla beraber diğer yazılarda da hüner göstermişlerdir. Yâkūt üslûbunu İslâm ülkelerinde yayan bu öğrencilerin isimleri kaynaklarda farklı şekilde kaydedilmişse de genellikle şu isimler öne çıkmaktadır: Argūn (Ergun) b. Abdullah el-Kâmilî, babasının Arap, annesinin Türk olması sebebiyle kendisine Ergun/Arkun (melez) lakabı verilmiştir. Yâkūt’un bu talebesi aklâm-ı sittede ve özellikle muhakkak yazıda uzmanlaşmış, yirmi dokuz mushafın yanısıra Bağdat’ta iki medresenin kitâbesini yazmıştır. Topkapı Sarayı Müzesi (Emanet Hazinesi, nr. 151, 222; Revan Köşkü, nr. 69) ve Chester Beatty (nr. 1494, 1498) kütüphanelerinde yazdığı mushaf ve cüzler, Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Ayasofya, nr. 4116) yazı örnekleri günümüze ulaşmıştır. Ahmed-i Sühreverdî bilhassa celî ve nesihte zamanın önde gelen hattatlarından sayılmıştır. Otuz üç mushaf yazdığı söylenir (Habîb, s. 55). Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nde istinsah ettiği bir mushaf, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde (Emanet Hazinesi, nr. 249) yazdığı bir cüz, Süleymaniye Kütüphanesi’n-de (Ayasofya, nr. 486) bir eseri vardır. Mübârekşah es-Süyûfî altı çeşit yazıda üstat olmakla beraber daha çok reyhânîde kendini göstermiştir. Yazdığı bir mushaf Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Yeniler, nr. 2468). Mübârekşah b. Kutub bilhassa nesih yazıda uzmanlaşmış ünlü bir hattat olup Süleymaniye Kütüphanesi’nde bir eseri kayıtlıdır (Ayasofya, nr. 4116). Abdullah-ı Sayrafî özellikle sülüs yazılarıyla tanınmıştır. Bunun da Topkapı Sarayı Müzesi (Emanet Hazinesi, nr. 49; Yeniler, nr. 5725) ve Chester Beatty (nr. 1468) kütüphanelerinde mushafları mevcuttur. Osmanlı hat ekolünün kurucusu Şeyh Hamdullah, Yâkūt ve Sayrafî’nin yazılarını örnek alarak üslûbunu geliştirmiştir. Nasrullah et-Tabîb (Nâsırüddin Mütetabbib) bilhassa muhakkak yazıda uzmanlaşmış ve yirmi beş mushaf yazmıştır. Hat sanatıyla ilgili bazı kaynaklarda bu altı kişinin yanında Yûsuf b. Yahyâ el-Meşhedî ve Seyyid Haydar Gundenüvîs’in adları da yer alır. Yâkūt’un yetiştirdiği bu hattatların Topkapı Sarayı Müzesi (Hazine, nr. 2153, 2310; III. Ahmed, nr. 3663; Bağdat, nr. 410, 411), Süleymaniye (Ayasofya, nr. 6, 4116) ve Türk ve İslâm Eserleri Müzesi (nr. 178) kütüphanelerinde güzel yazıları bulunmaktadır. Yâkūt’un Müstakimzâde’nin Tuhfe-i Hattâtîn adlı eserinde geçen diğer öğrencileri şunlardır: Sâbit b. Tâvân (ö. 631/1234), Es‘ad b. İbrâhim b. Hasan, Sadr Ahmed b. Muhammed, İbrâhim Ebû Abdullah b. İbrâhim, İbrâhim b. Süleyman, Ebü’l-Meâlî Muvaffakuddin Ahmed b. Hibetullah, Halîl, Muzafferüddin İbnü’s-Sââtî, Mahmûd b. Ebû Bekir el-Kelâbâzî, Nizâmeddin Dede Konevî, İbnü’z-Zübeyr es-Sekafî, Muhammed b. Ahmed, Ahmed b. İbrâhim b. Abdurrahman el-Vâsıtî, İbnü’l-Fuvatî, Hasan b. Muhammed (ö. 742/1342).
Yâkūt hattıyla günümüze ulaşan eserlerin çoğu mushaftır. Abartılı biçimde onun 1001 mushaf yazdığı söylenir. Yâkūt el-Müsta‘sımî, müze ve kütüphanelerde kendi imzasıyla kayıtlı mushaflara göre hat tarihinde en çok mushaf yazan hattat olarak değerlendirilmektedir. Fakat Yâkūt’un imzasını taşıyan mushaflar ve diğer eserler arasında onu takliden yazılmış ve imzası atılmış eserler de bulunmaktadır. Bunların belirlenip ayıklanması oldukça zor görünmektedir. Müze ve kütüphanelerde Yâkūt imzalı veya uzman hattatlarca Yâkūt’a aidiyeti tasdik edilen mushaf ve cüzlerden tesbit edilebilenler şunlardır: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde yirmi iki adet olmak üzere (Karatay, I, 29-36), İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde (nr. A. 1673, 6674, 6680, 6734), İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nde (nr. 28, 328, 505, 507, 525), Chester Beatty (nr. 15.1452, 15.1500), Yale Üniversitesi (Arabic, nr. 430), Süleymaniye (nr. 1), Konya Mevlânâ Müzesi (nr. 15, 16) kütüphanelerinde, Kahire Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de (M. nr. 20), Meşhed İmam Rızâ Kütüphanesi’nde (nr. 120, 121), Tahran Kütübhâne-i Saltanatî’de (nr. 1), İran Bastan Museum’da (nr. 4277) ve Paris Bibliothèque Nationale’de (Arabe, nr. 6068, 6716) sülüs, nesih ve muhakkak hatlarıyla yazılmış mushaf-ı şerif ve cüzler bulunmaktadır.
Bunların dışında müze ve kütüphanelerde âyet ve hadisleri içine alan kıta ve murakka‘lar, hikmetli ve özlü sözlerden meydana gelen mecmualar, risâleler de mevcuttur. Yâkūt’un Risâle fi’l-ħaŧ adlı bir eseri kaydedilirse de (Keşfü’ž-žunûn, I, 862) buna henüz rastlanmamıştır. Yine İbn Sînâ’nın eş-Şifâǿ adlı eserini tek cilt halinde yazdığı söylenirse de bunun günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir. Yâkūt’un Aħbâr ve eşǾâr ve âdâb ve ĥikem ve veśâyâ münteħabe yahut benzer isimlerde Süleymaniye Kütüphanesi’n-de kayıtlı risâlesi (Ayasofya, nr. 3764, 3765, 4306) diğer bazı risâlelerin yer aldığı bir mecmua içinde basılmıştır (İstanbul 1298, s. 52-77). Esrârü’l-ĥükemâǿ (İstanbul 1300, Mufaddal ed-Dabbî’nin Emŝâlü’l-ǾArab’ı ve diğer bazı risâlelerle birlikte, s. 87-140; nşr. İbrâhim Sâlih ve Semîh Sâlih, Dımaşk 1994) adıyla yapılan neşirler de büyük kısmıyla aynı eserdir. British Library’de bu konuda yazdığı bir eseri daha vardır (Add., nr. 23475). Süleymaniye (Ayasofya, nr. 2765) ve Chester Beatty (Ar. 4237) kütüphanelerinde EdǾiyetü’l-eyyâmi’s-sebǾa adlı bir eseri, muhadram şairlerden Kutbe b. Evs el-Hâdire divanının istinsah ettiği nüshaları Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Ayasofya, nr. 3881, 3932, 3933; ayrıca bk. Sezgin, II, 214) ve Smithsonion Institution Freer Gallery of Art Washington D. C.’de (nr. 37. 28) kayıtlıdır (istinsah ettiği diğer bazı eserler için bk. Sezgin, bibl.; Selâhaddin el-Müneccid, s. 56-59).
Yâkūt’un hat sanatında yaptığı yenilikler yeni bir dönem başlatmış, tesirleri iki asra yakın devam etmiş ve yazıları örnek alınmıştır. Osmanlı ülkesinde üslûp arayışları ve Şeyh Hamdullah’ın çevresinde oluşan Osmanlı ekolü Yâkūt çığırı temel alınarak yürütülmüştür. Osmanlı hat ekolü, II. Bayezid’in hazineden çıkarıp Şeyh Hamdullah’a verdiği Yâkūt’un yazı örneklerinden yedi kıta üzerinde yaptığı uzun, yorucu bir mesainin sonucu ortaya çıkmıştır. Bu ekol çeşitli şivelerle gelişimini sürdürürken Kanûnî Sultan Süleyman devri hattatı, Yâkūt-ı Rûm denilen Ahmed Şemseddin Karahisârî bu çığıra uymayıp hocası Esedullāh-ı Kirmânî’den öğrendiği Yâkūt el-Müsta‘sımî ekolünü benimsemiş, bu ekolü yazı güzelliğinin zirvesine ulaştırmış, böylece Ahmed Karahisarî elinde Yâkūt üslûbu altın çağını tamamlamıştır. Osmanlı hat sanatında bir nesil devam eden Yâkūt üslûbu yerini Şeyh Hamdullah ekolüne bırakmıştır. Yalnız İran’da hat sanatı Osmanlı hat sanatı gelişmelerinin dışında kalmış, İranlı hattatlar Yâkūt ekolünü sürdürerek bu vadide eserler vermiştir. Yâkūt’un hat dışında şiir ve edebiyat alanında da sanat zevkini ve yeteneğini gösterdiği bilinmektedir. Bazı eserlerde şiirleri yer almaktadır (İbnü’l-Fuvatî, el-Ĥavâdiŝü’l-câmi'a, s. 296-297, 337-338).
Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Tuhfe-i Hattatin
Hâtime-i hulefâ-yı Abbâsiye olan Müsta’sım Billâh-lakab Abdullah bin Müstansır Halîfe’nin o turfe-i Bağdâd abd-i direm-haridesi, ya’nî zînet-dih-i silk-i milk-i yemîn-i müteyemmeni ve şâkird-i hâss-ı ahseni olup ba’zı târihlerde abd-i memlûk olmayıp Bağdâd zurefâsından veyâhûd hâk-i Amasya’dan olmasına zâhib olmaları sehve hami oluna yâhûd Yevâkît-i müte’addideden birinden galattır. Sâniyen Abdülmü’min Safiyyüddîn-i Bağdâdî nâm üstâddan -Zeyl-i Hande ve gayrılar tahkiki üzere-ahz-ı kavâ’id-i hat ve ta’allüm-i fevâ’id-i hurûf u nukat eylemiştir. Zeyl-i mezkûr kavlince İbn Habîb’den ve sinni mütehammil olmakla Şühde bint Ahmed el-İberî’den dahi istifâdesi rivayeti istib’âd olunmaz. Kudemâdan dahi Muhammed bin Mukle el-Vezîr ve Alî bin Hilâl emsâli eslâf-ı esâtizenin âsâr-ı celilesini mütâla’a vü intihâb ile kendilere mahsûs bir sûret-i zîbâ ihtirâ’ eylemiştir ki, hattâ “Kıbletü’l-küttâb” diye şöhret-yâb olmuştur:
Nazar kerden be-hüsn-i hatt-ı Yâkût
Basar-râ nûr kerded cân-râ kût
Kesret-i şâkirdân ile meşhûr, lâkin aklâm-ı sittenin her birini ta’lîm eylediği altı nefer üstâd ile kendilerine esâtize-i seb’a denir. Her bir bir kalemde teferrüd edip mâ’adâsmı dahi yazmışlardır. Her biri bu tuhfemizde yâd olunmuşlardır. “Sıyânet” (551) târihinde yazdığı perîşân olmuş mushaf evâhirinden beş sûre-i şerife ziyâret eylemiş idim. O vakte dek yüz seksen sene olmak üzere şöhret bulan müddet-i bilirlerine i’timâdım yok idi. Fi’l-hakîka mıkammerînden ve âsâr-ı kesîreye muvaffak olmuştur. Ez-cümle Sultân Selîm-i Sânî Türbesi’nde “resm-i merdüm” (584) târihinde itinâm eylediği mushaf-ı kebîri ve Ayasofya-i Kebîr kitâbhânesinde dahi “rezânet” (658) sâlinde tekmil eylediği mushaf-ı bî-nazîri mevkûftur ve kat’â pîrânelikten bir eser-i za’f u ra’şe misilli hâletler mahsûs olmaz. Şifâ-yı İbn Sînâ’yı cild-i vâhidde yazıp Melik-i Hindûstân Muhammed bin Tuğlukşâh-ı Hanefî’ye hediyye olunduğu şâh-ı mezbûrun tercemesinde tasrîh-kerde-i Temimi’dir ki, mukabelesinde iki yüz bin miskâl altın ihsan olunmuştur. Vefatları bu rubâ’î ile mazbûttur. “et-Tahassür” (699) târihi Saferinin altıncı pençşenbe günü sabâh namazı vaktinde nigan-i hayâttan sâkıt olmuşlardır:
Yâkût-ı Cemâlüddîn şeh-i ehl-i hüner
K’ez-dâr-ı fenâ be-âhiret kerd sefer
Der-tis’a ve tisin ve sitte mi’e
Der subh-ı hamiş sâdis-i şehr-i safer
Şeyh Abdülkâdir-i Geylânî’nin şeref-i meclisleriyle teşerrüfü teslim olunursa evâyilinde vâki’ olup ve müddet-i ömr-i mezbûre dahi şehâdet eder ki, hazret-i Şeyh’in intikâlleri “kemâl-i aşk” (561) târîhindedir. Yâkût-ı merhûm bu târihte kırk iki yaşında bulunur. Gerçi medfeni Kuds-i Şerif’te olmak üzere tasrîh ederler, lâkin tedkîk-i târîh-i mezbûra nazarla yine hıtta-i Irâk’ta olmak zâhirdir. Bu beyt eş’âr-ı belîğânelerindendir:
Tüceddidu’ş-şemsu şevki küllemâ tala’at
İlâ mahyâke yâ semi ve yâ basar